© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: W.P. Blockmans, Margaretha van York, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/York, Margaretha van [13/01/2014]
MARGARETHA hertogin van YORK (geb. Fotheringhay, Engeland 3-5-1446 – gest. Mechelen 23-11-1503), door haar huwelijk hertogin van Bourgondië. Dochter van Richard hertog van York (1411-1460) en Cecily Neville (1415-1495). In 1468 trouwde Margaretha van York in Damme met Karel ('de Stoute') hertog van Bourgondië (1433-1477), landsheer der Nederlanden. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Margaretha’s huwelijk met Karel de Stoute in 1468 werd buitengewoon luisterrijk gevierd. Voor Karel de Stoute paste dit huwelijk met een Engelse prinses goed in de anti-Franse koers die hij sinds zijn feitelijke machtsovername in 1465 resoluut was ingeslagen. Voor de Nederlanden – waarvan sinds 1384 geleidelijk steeds meer delen werden geregeerd door de hertogen van Bourgondië – waren goede relaties met Engeland van oudsher van aanzienlijk economisch belang, en het huwelijk bezegelde na ruim dertig jaar gespannen relaties eindelijk een duurzame alliantie.
Margaretha heeft haar Engelse afkomst enkele malen politiek kunnen verzilveren. Nadat haar broer Edward de troon had geüsurpeerd moest hij in 1470 vluchten naar Brugge. Tijdens zijn ballingschap daar fungeerde Margaretha als bemiddelaar tussen Karel en Edward, omdat haar man vreesde voor verstoring van de relaties met Engeland.
Op 22 en 23 juli 1474 trok Margaretha naar Aken om haar rijk versierde bruidskroon te schenken aan het Mariabeeld in de Dom, waar hij nog steeds berust. Deze schenking past in een patroon van Margaretha’s zeer actieve devotionele praktijk. Zij steunde vele broederschappen en cultusplaatsen voor vrouwelijke heiligen die specifiek met betrekking tot het moederschap werden aangeroepen.
Tegelijkertijd paste deze missie echter in Karels ambitie om zich te laten erkennen als Roomskoning: de dom van Karel de Grote was immers de plaats voor de wijding. In het licht van de onderhandelingen over een mogelijk huwelijk van Karels enige dochter en erfgename Maria met de keizerszoon Maximiliaan, kreeg deze actie des te meer betekenis: hoewel zij graag een kind wilde was inmiddels kennelijk ook duidelijk dat Margaretha geen nieuwe erfgenaam zou baren.
Op binnenlands terrein moest Margaretha regelmatig haar afwezige echtgenoot vertegenwoordigen in moeizame onderhandelingen met de Staten over steeds hogere belastingen en militaire dienst, met name in 1475 en 1476.
Weduwe
Karel de Stoute sneuvelde in 1477 in de slag bij Nancy, zijn landen in crisis achterlatend. Margaretha – zelf kinderloos – heeft zich hierna steeds zeer loyaal ingezet voor de doelstellingen van haar echtgenoot en diens opvolgers. Zij bouwde dan ook uitstekende relaties op met haar stiefdochter Maria van Bourgondië, bijgenaamd ‘de Rijke’. Tijdens de crisis die uitbrak na Karels dood speelde zij een doorslaggevende rol als vertrouwelinge van de jonge en onervaren hertogin Maria.
Samen hebben zij de stappen gezet die hebben geleid tot het samenroepen van de Staten-Generaal, het vragen om steun aan Edward IV, het aanknopen van onderhandelingen met koning Lodewijk XI van Frankrijk én de keuze voor Maximiliaan als Maria’s echtgenoot. Ook onderhandelde ze namens Maximiliaan met haar broer Edward. Toen in 1483-1492 de Zuidelijke Nederlanden in opstand kwamen tegen Maximiliaans bewind voerde zij onderhandelingen met de nieuwe Engelse machthebbers, steeds met het oogmerk de dynastieke en de economische belangen van het Bourgondisch-Habsburgse huis te verzoenen met die van Engeland.
Maria van Bourgondië drukte haar waardering voor haar stiefmoeder al op 30 januari 1477 uit door een gunstige regeling te treffen voor haar weduwengoed. Die motiveerde zij op een wijze die zowel persoonlijke emoties uitdrukt als opvattingen over de gewenste houding van een echtgenote: ‘onze zeer lieve dame en stiefmoeder […] heeft zich tegenover onze heer vader steeds gedragen met grote prudentie, gehoorzaamheid en bijzondere vriendschap, en tegenover onze persoon en jegens onze landen en heerlijkheden met een zo totale en volmaakte liefde en welwillendheid dat wij haar daarvoor nooit genoeg zullen kunnen danken en erkenning betuigen’. Tot de heerlijkheden die Margaretha kreeg behoorden Mechelen, waar zij zich vestigde, Oudenaarde, Brielle, Voorne en Binche.
Als weduwe kon Margaretha van York zelfstandig optreden, en daar maakte zij gebruik van door op vele plaatsen vrome schenkingen te doen in geld en kunstwerken, en door steun te verlenen aan het streven naar hervorming van kloosters in de meer intellectueel gerichte orden van franciscanen, clarissen, augustijnen, hiëronymieten en kartuizers.
In haar residentie in Mechelen bracht Margaretha een echt hofleven op gang. Sinds zijn verkiezing tot Roomskoning in 1486 verbleef Maximiliaan nog maar weinig in de Nederlanden. Margaretha ving in Mechelen Maria’s kinderen Filips en Margaretha op tijdens moeilijke momenten. Toen Filips in 1501 als vermoedelijk troonopvolger naar Castilië vertrok, werden ook zíjn kinderen, onder wie de latere keizer Karel V, aan het Mechelse hof opgevoed.
Naslagwerken
NNBW.
Literatuur
- Herman vander Linden, Itinéraires de Charles, duc de Bourgogne, Marguerite d’York et Marie de Bourgogne (Brussel 1936).
- Serge Dauchy, ‘Le douaire de Marguerite d’York, la minorité de Philippe le Beau et le Parlement de Paris 1477-1494’, Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis 155 (1989) 51-80.
- Christine Weightman, Margaret of York, duchess of Burgundy, 1446-1503 (Gloucester/New York 1989).
- Thomas Kren red., Margaret of York, Simon Marmion, and the Visions of Tondal (Malibu 1992).
- Dagmar Eichberger red., Dames met klasse: Margareta van York, Margareta van Oostenrijk. Tentoonstellingscatalogus Lamot, Mechelen (Leuven 2005).
Illustratie
Paneel door onbekende kunstenaar, ca. 1470 (Musée du Louvre, Parijs). Uit: W. Prevenier en W.P. Blockmans, De Bourgondiërs: de Nederlanden op weg naar eenheid 1384-1530 (Antwerpen 1983).
Auteur: W.P. Blockmans
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 54
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.